(Tiếp theo) - Là một hòn đảo giữa biển, từ xưa đến Phú Quý nổi tiếng với các loại hải sản quí hiếm. Thuở năm 1935, thương lái Phan Thiết - Trung - Nam bộ đã đi ghe bầu ra Phú Quý mua cá khô, tôm hùm, các loại ốc… bán sang Cao Miên.

< 8h rưỡi, từ giã 2 mẹ con chị hàng, rời quán hướng về phía Bắc đảo vì ngõ về quân đội cấm đường do họ tập bắn - càn vô là đạn lạc thủng lưng ráng chịu à nghen! Chạy qua Gành Hang rồi thì lối đi là đường đất đá. Ta sẽ tìm đường Trần Qúy Cáp để ngược dìa.

Từ thập kỷ 1990 thế kỷ 20 với sự nỗ lực của chính quyền, nhân dân địa phương cùng sự hỗ trợ mạnh mẽ của tỉnh và trung ương, Phú Quý thật sự đổi thay. Điển hình ta có thể thấy vô số tàu thuyền của ngư dân ở các vạn chài. Nghề đánh bắt hải sản với các phương tiện đánh bắt hiệu quả đã làm tăng thu nhập của người dân.

< Gặp cái nhánh rẽ: Nó răng mô? Không, ni là đường vô vườn của dân...

Vậy nhưng xem ký sự của bác Đỗ Thành Danh (BBT), ông kể rắng bắt đầu từ một sự tò mò ở đoạn tư liệu trong sách rằng: “Vi cá mập đảo Phú Quý là mặt hàng hải sản nổi tiếng có giá trị kinh tế cao, đã từng đem lại cho ngư dân một khoản thu nhập lớn”, tôi  tìm đến gặp những lão ngư ở thôn Quý Thạnh (xã Ngũ Phụng) để nghe họ kể về những ngày dọc ngang biển Đông câu cá mập.

< Đối diện có con đường mòn ra biển nhưng lúc ấy chỉ xài Googlemap offline nên cũng chả biết nó đi mô...

Mở đầu câu chuyện, bằng giọng nằng nặng đậm vị biển khơi, lão ngư Đặng Lữ (năm nay trên 60 tuổi) không giấu nổi sự tự hào của ông về nghề câu cá mập của quê mình: “Tui không rõ nghề bủa cá nhám (cách gọi cá mập của người Phú Quý) có từ khi nào. Từ ngày lớn lên đã thấy ông, cha làm nghề này, rồi sau truyền lại cho bọn tui. Ở Phú Quý, duy nhất chỉ có Quý Thạnh là chuyên làm nghề này và cũng nhờ nó mà kinh tế gia đình mới đỡ vất vả”. 

< Bọn mình quẹo vào nhánh rẽ (vị trí >), đây là đường Trần Qúy Cáp, vẫn đường đất nhưng không quá gồ ghề, không lo.

< Hai bên cây bụi um tùm, bìa đường có đổ mép bê tông giữ đất. Vắng teo nhưng chạy thiệt khoái.

Cá mập có tên khoa học Selachimorpha, là một nhóm cá thuộc lớp sụn, với hàng trăm loài. Ở Phú Quý, ngư dân thường gặp một số loài cá mập sau: mập bông, mập cồn, mập chuối, mập nhọn… Cách nay độ trăm năm, việc khai thác, đánh bắt cá mập đã trở thành một nghề nổi trội, thu hút đa số ngư dân đảo Phú Quý; trong  đó, thôn Quý Thạnh là địa phương dẫn đầu, nhà nhà đều hành nghề bủa cá mập.

< Đường đất đỏ, nhìn cứ như miền Tây Nguyên. Đất ni lấy đâu ra? Đảo làm gì có đất này, vậy chắc phải lấy từ Phan Thiết. Cước hành lý từ đất liền nếu bạn mang theo lỉnh kỉnh sẽ bao nhiêu tiền? Chắc là không rẻ. Vậy cứ nghĩ đến 'đất vàng đất bạc' này cùng với đá đã theo tàu biển ra đây, tính bằng khối, bằng tấn và số lượng phải là chục ngàn, trăm ngàn sẽ thấy nhức đầu! Thương đảo mình quá, Phú Qúy ơi...

< Chạy thật kỹ, tránh đá nhọn vì cái phốt của vỏ sau nhưng đến lúc này vẫn bình yên. Xem ra lót 2 lớp ruột vào trong cũng tạm ổn. Gi á mà có vỏ xin thay thì chắc chắn ta sẽ vòng quanh đảo tập 2, cảnh đẹp nào sót lại cũng lòi ra hết. Kinh nghiệm: Ra đảo không mang theo xe, chỉ thuê thôi. Xế có hư dọc đường, ta phone cho chủ thì họ sẽ đem xế khác tới đổi, việc sửa chữa tự họ lo bạn nhé. Dĩ nhiên, xế thuê không 'thần tiên' như xe ta đâu nhưng chạy được.

< Cuối cùng cũng thấy gì đó trước mặt: ta trở về phố thị rồi.

Mùa bủa (cách gọi quen thuộc của ngư dân) thường diễn ra trong 4 tháng (1- 4 âm lịch), nhưng dần về sau thì câu quanh năm. Ngư trường chủ yếu là quanh đảo Phú Quý, Nam quần đảo Trường Sa, thậm chí sát hải phận các nước Đông Nam Á, như: Indonesia, Malaysia.

< Tổng hành dinh của điện lục Phú Qúy đây (vị trí >). Xây xéo so với đường ngang do muốn hướng chính Đông.

Lão ngư Đoàn In, năm nay 72 tuổi nhớ lại: “Tui theo cha đi bủa (cá) nhám sớm lắm, ý như vừa làm vừa học nghề đó chú. Ngay sau khi ăn tết, cả làng náo nức ra khơi, cả một đoàn thuyền hừng hực lao đi, náo động cả một vùng biển trời”. Mỗi lần ra khơi, ngư dân Quý Thạnh thường tổ chức thành 1 đội khoảng 3 chiếc ghe. Trên mỗi ghe có 8 – 10 lao động.

< Đoạn ni đường đất nội bộ, phía trước bên trái là nhà nghỉ Trường Huy (vị trí >), tới nữa là KS Biển Đông nơi bọn mình trú ngụ. Quanh quất, nghe tiếng máy phát điện chạy. Cúp điện à? Cúp thiệt! Nhưng bà xã lên phòng tắm lại, thay đồ vẫn thấy có điện: Kha kha, 3 sao khách sạn mà...

Ngư cụ bủa mập là một sợi dây cước dài, gọi là dây triêng, đây là dây câu chính của dàn câu. Dây triêng có đường kính khoảng 3 – 4mm dài khoảng khoảng 18.000 – 20.000m. Trên sợi dây triêng, cứ cách 50m buộc một đoạn dây cước, đường kính nhỏ hơn dây triêng, gọi là thẻo câu. Dây thẻo được tạo từ 3 sợi dây cước se vào thành 1, dài khoảng 10m. Dưới cùng của thẻo câu là đoạn dây đờn làm kẽm (cũng 3 se thành 1) dài độ 1m.

< Và đây, bà xã 'đền' ly cà phê sáng lúc 9h45 phút! Không phải quán Lucky mọi lần vì cúp điện, nóng bà cố. Dzị ta chạy thêm một đoạn vào quán Passion Coffee - cà phê sân vườn (vị trí >). Dĩ nhiên quán cũng cúp điện nhưng có cây cỏ nên thoáng mát hơn.

Sau cùng, là lưỡi câu làm bằng inox 6 li, trên có khoen để buộc vào đoạn dây đờn. Các lão ngư Quý Thạnh cho hay, các phương tiện đi câu đều được làm thủ công. Ví như lưỡi câu, ngư dân phải mất nhiều ngày để mài giũa, uốn cong; hoặc bỏ ra cả ngày để se dây thẻo (gọi là đánh thẻo). Thường một dàn bủa mập có khoảng 400 chiếc lưỡi câu. Cùng với con tàu, dàn câu này là khối tài sản của ngư dân.

< No nước xong thì đã đến lúc cần phải no bụng, thôi mình trực chỉ quán vậy. Em muốn Hải Thắm hay Cột Buồm? HT à, quen hơi rồi - có điều lần này sẽ không đụng đến cá hồng chuối à nghen! Và món bọn mình chọn đây: Hào điếu hấp xả và gỏi hải sản, ngon!

Mồi câu là các loại cá tươi có nhiều máu, vị càng tanh, mập càng khoái. Ví dụ như cá lồ ồ, cá nục, cá chuồn, cá ngừ… thậm chí phải bắt cá heo cắt khúc để làm mồi câu. Khi mồi câu đã móc vào lưỡi, ngư dân cho ghe chạy theo hướng đã định sẵn rồi buông câu. Thời gian buông câu ở tầm 3 - 4 giờ chiều, sau khi câu chìm vào lòng đại dương chờ cá xuất hiện thì các thủy thủ trên tàu tranh thủ ăn uống, nghỉ ngơi. Đến khoảng 11 – 12 giờ đêm thì tiến hành thăm câu, hoặc cũng đột xuất khi cá xuất hiện và “cắn câu”.

< Menu Hải Thắm. Bà kon muốn xem bên trong, có thể đến đó để đọc ạ.

Đi biển là một nghề nguy hiểm. Và nghề câu cá mập là nghề nguy hiểm nhất. Mập là loài cá hung dữ; có những con rất to, con to nhất có thể lên đến hàng tấn. Răng chúng cấu tạo nhiều hàng, lúc tấn công có thể nuốt nguyên con người. Sức vùng vẫy có thể làm chao đảo gây chìm ghe câu. Vì thế, để bắt được chúng là một điều không đơn giản. “Khi dàn câu căng cứng, chiếc ghe bắt đầu tròng trành, nghĩa là mập đã “dính”. Lúc đó toàn bộ thủy thủ phải tập trung cao độ, cơ bắp căng lên, chân đứng tấn, đồng lòng dốc sức thu câu. Nếu con lớn phải dùng lao đâm chết, rồi dùng móc khấu lên”, ông Đoàn In kể lại.

Trưa nghỉ ở Biển Đông, máy lạnh thang máy vẫn chạy vù, hẳn là họ có máy phát riêng. Ba sạo, à quên: ba sao thì phải thía chứ?

5h40, ra công viên Triều Dương. Khá là đông vì điều dễ hiểu: cúp điện, trời lại nóng nên bà kon ra đây cho mát.

Cũng theo các lão ngư này, hồi xưa ở đảo Phú Quý mập nhiều vô kể, ngư dân chỉ cần dong buồm ra 7 - 8 hải lý là có thể bủa được. Thường thời gian câu từ 20 – 30 ngày, dịp nào “trúng mánh” chỉ 2 – 3 đêm “đủ tổn” thì về.

< Dân đảo mang chiếu, nước ngọt, đồ ăn vặt và quạt nan ra cắm trại dưới bóng mát những cây dương.

Khi được hỏi về quá trình xử lý cá sau khi bắt được, ông Đoàn Lữ cười cho biết “nhất vi, nhì gan, tam bì, tứ nạc”. Sau ông giải thích thêm: vi, gan, da (bì), thịt là 4 thứ quý nhất của cá mập. Cá mập sau khi bắt lên dùng dao cắt lấy những phần sụn  như: vây, đuôi, sau đó làm sạch phần da bên ngoài ta thu được vi. Vi cá có màu trắng trong, hoặc trắng ngà; được cung cấp cho thị trường Phan Thiết, Vũng Tàu, Mỹ Tho, Nha Trang.

< Nắng, nóng khiến tự nhiên ta lười. Nếu là bữa đầu tiên thì làm gì có chuyện ngồi ì đốt thời gian như thế này chứ? Chính vì vậy nên ta quên bén vách đá hướng chính Đông của núi Cao Cát và hải đăng trên ngọn núi Cấm cao 108 mét.

Gan cá sử dụng để nấu lấy dầu. Với phần thân cá, ngư dân lột lấy da đem phơi khô, có thể sử dụng để làm đồ thuộc da, hoặc cắt khúc, ngâm nước làm thực phẩm. Thịt được cắt thành từng thỏi nhỏ phơi khô; hoặc chế biến thành món ăn. Những khi nhiều quá, chỉ cần cắt lấy vi, phần còn lại đem bỏ lại xuống biển.

< Passion Coffee chiều: vẫn chưa có điện chứ nếu không thì bọn mình sẽ ngồi ở quán Lucky - lại có dịp tán chuyện bù khú với mấy ông sửa xe vui mát trời ông địa.

Theo tài liệu y học, vi và dầu cá mập là những thực phẩm quý, bổ dưỡng cho cơ thể con người; có thể gọi chúng là thực phẩm chức năng hoặc dược phẩm. Chính vì vậy, vi cá có giá cả rất cao trên thị trường, lên đến hàng triệu đồng 1 kg vi khô. Do giá vi cao nên trước đây nghề câu cá mập thu hút rất lớn ngư dân Phú Quý tham gia; có thời điểm số lượng tàu thuyền hành nghề bủa mập chiếm gần 50%  tổng số tàu thuyền trên đảo với những phương tiện đánh bắt hiện đại.

< Giờ tan học của mấy đứa nhỏ trung học. Chẹp, tự nhiên nhớ ngày xưa của chính mình: cũng nhứt quỷ nhì ma thứ ba học trò - cũng từng quậy mát trời ông địa... nhưng so với bị giờ: Máy vi tính, điện thoại thông minh...v.v... chỉ là chuyện ảo tưởng!

Sau khi được nghe những câu chuyện hấp dẫn về đại dương, về cuộc đời ngư dân trên đảo từ lão ngư thôn Quý Thạnh, tôi tìm đến một quán ăn trên đảo để được thưởng thức món cá nhám. Sau khi xem qua thực đơn, tôi chọn món cá nhám hấp cuốn bánh tráng; nhưng thật tiếc nhận được câu trả lời từ cô chủ quán: “Món này mấy hôm nay không có. Chú thông cảm gọi món khác”.

< Chiều, chạy rong tìm tòi rồi ghé bánh xèo lề đường nhấm nháp. Ăn ngon... quên cả chụp ảnh. Mà bánh xèo miền Trung thì có xa lạ gì đâu bà kon hỉ?

Rồi cổ tâm tình: “Cá nhám giờ hiếm lắm chú, năm thi mười họa tôi mới mua được một con, hôm nào có thì bán đắt như tôm tươi”. Tôi đành chọn món khác và không hỏi tại sao vì “khoảng chục năm trở lại đây, người ta bán ghe, bán đồ câu hết rồi. Hiện giờ số người làm nghề này chỉ đếm trên đầu ngón tay” mà tôi đã nghe lúc gặp các lão ngư thôn Quý Thạnh trước đó.

< Tử Võ Văn Kiệt, ta rẽ qua đường nhánh vào lộ ven biển.

Cùng chung tình cảnh với cô chủ quán ăn, cơ sở thu mua hải sản Cô Tám ở thôn Quý Thạnh cũng như các cơ sở khác trên đảo luôn trong tình trạng “khát” hàng.  Chủ cơ sở  cho hay: “Cá tươi còn không có, có đâu để xẻ phơi chú! Từ đầu năm tới giờ, tui có mua được con nhám nào đâu. Hồi những năm 80 (những năm 1980) nhiều lắm, tui mua xẻ đâu có kịp, phải huy động cả nhà làm mới khắp”.  Chủ cơ sở nói thêm: “Gia đình có “chén cơm” ăn  cũng từ nghề  mua, xẻ phơi cá mập”. Cũng được biết rằng, do nguồn cá mập khan hiếm nên Cô Tám  đã chuyển sang thu mua các loài cá khác thay vì chỉ mua một thứ hàng như trước.

< Và bọn mình gặp nơi này, đúng vào lúc hoàng hôn. Đẹp chứ? Dĩ nhiên rồi... nhưng topic đã quá dài, phiền bạn chờ phần sau nhé.

Từ những ngư dân tôi gặp và câu chuyện của họ, so sánh với tình trạng hiện nay, tôi nhận ra rằng nguồn lợi biển không phải là vô tận. Biển luôn hào phóng với con người song con người cũng phải biết bảo vệ nguồn lợi biển. Nếu chỉ biết khai thác tận diệt sẽ đến lúc  cạn kiệt tài nguyên. Khi ấy phương tiện đánh bắt dù hiện đại đến đâu,  đi xa đến đâu, kết quả vẫn là những con thuyền trống không cùng với những phí tổn không đáng có.

Theo mình biết: Ở Hòn Hải (Phú Quý là một huyện đảo gồm 10 hòn đảo lớn nhỏ xung quanh) ngày nay vẫn là nơi xuất phát của những con thuyền làm nghề câu cá mập nổi tiếng ở Phú Quý và độc nhất vô nhị ở Việt Nam. Riêng ở Hòn Tranh thì có nghề truyền thống lặn bắt tôm hùm.

(Còn tiếp)

Phần 1 - Phần 2 - Phần 3 - Phần 4 - Phần 5 - Phần 6 - Phần 7 - Phần 8 - Phần 9 - Phần 10 - Phần 11 - Phần 12 - Phần 13 - Phần 14 - Phần 15 - Phần 16 - Phần 17 - Phần 18 - Phần 19 - Phần 20 - Phần 21 - Phần 22 - Phần 23 - Phần 24 - Phần 25 - Phần 26 - Phần 27 - Phần 28 - Phần 29 - Phần cuối

Điền Gia Dũng

Du lịch, GO!