Từ Thiên ấn, Long Đầu xuôi về hướng đông chừng 15 km, ta sẽ bắt gặp những cảnh đẹp từ Sa Kỳ đến Cổ Lũy, thuộc vùng Mỹ khê. Bờ biển Mỹ Khê dài trên 10km, có 3 cảnh đẹp là : Cổ Lũy cô thôn Thạch Cơ điếu tẩu, An Hải sa bàn.

Bờ biển Sa kỳ - Cổ Lũy có hình cong lưỡi liềm, nước biển ngát xanh, bãi cát vàng, sạch sẽ, có rừng phi lao rì rào quanh năm, không khí trong lành, là nơi nghỉ mát và tắm biển rất tốt. Người dân Quảng Ngãi vùng xa thường đến đây nghỉ mát trong những ngày hè.

Thôn Cổ Lũy nằm cách trung tâm thành phố Quảng Ngãi khoảng 10km về hướng đông, thuộc Nghĩa Phú, Tư Nghĩa, Quảng Ngãi. Đây là một mảnh đất rợp mát bóng dừa, vây bọc bởi sông nước và biển cả.

Mặt sau thôn là sông Kinh với rừng dừa nước xanh tốt. Vào những chiều sương khói mờ ảo, hoàng hôn vây phủ, từ trong đất liền nhìn ra: Cổ Lũy như bị tách biệt, gợi cảm giác cô liêu, nên được gọi là "cô thôn".

Giặc giã đời mô đã dẹp rồi
Lũy xưa còn đắp xóm mồ côi.
Đá xây quanh quất theo bờ biển,
Người ở cheo leo dưới cửa lồi.
Trông thấy thuyền tình ba bốn phía,
Vẳng nghe trống giục một đôi hồi.
 Hỏi thăm tạo hóa bao giờ đó
Thạch trận về đây mới đắp bồi.

Ngồi đọc lại "Vịnh Cổ Lũy cô thôn” của Nguyễn Cư Trinh mà nhớ cái vùng đất đã từng ghi dấu một thời, từng là 1 trong 12 anh thắng của đất Quảng Ngãi. Đến Cổ Lũy hôm nay, ta không còn cảm nhận được những hình ảnh dân dã và quen thuộc của một làng quê việt như trong bài vịnh của Nguyễn Cư Trinh nữa, nhưng vẫn đọng lại trong lòng người thưởng ngoạn chút gì đó thiêng liêng của vùng đất đã đi vào lòng người.

Cổ Lũy Cô Thôn nổi tiếng gắn liền với địa danh núi và sông Phú Thọ. Hai địa danh này là thắng cảnh đã nổi tiếng từ xa xưa với quần thể đá Granit nhiều hình dáng, ngọn núi thấp cùng bóng dừa bao quanh đổ bóng xuống dòng sông phẳng lặng như một bức tranh sơn thủy hữu tình. Và điều làm hấp dẫn người thưởng ngoạn chính là quang cảnh bao la, mênh mông của đồng lúa, dòng sông uốn lượn cùng dải biển dài xa tít khi đứng nhìn từ những tảng đá khổng lồ trên đỉnh núi.

Không những thế, đây còn là nơi tọa lạc của rất nhiều thành cổ của người chăm cùng với nhiều truyền thuyết có giá trị lịch sử cao được ghi lại. Tuy nhiên, đến với Cổ Lũy hôm nay ta không còn tìm lại cảnh tường thành đồ sộ của nơi được mệnh danh là án ngữ cửa biển của người chăm, quang cảnh chỉ còn sót lại một vài di tích nhỏ đổ nát, tuy nhiên chừng đó thôi cũng đủ giúp ta cảm nhận về một vùng đất có bề dày lịch sử.

Điều điều khiến vùng đất này để lại nhiều ấn tượng cho cho du khách có lẽ chính là cảnh đẹp bình dị và đậm chất làng quê Việt. Giờ đây, Cô Thôn đã thay đổi nhiều, người xe tấp nập, điện đường trường trạm đã được nâng cấp, tất cả đã đổi thay. Nhưng trong mắt tôi nó vẫn chứa đựng một vẻ đẹp kỳ diệu như cái tên nó mang theo suốt bề dày lịch sử.

Từ Cổ Lũy đi theo hướng đông bắc tới cửa Sa Kỳ có mõm núi cao thuộc xã Tịnh Kỳ. Thôn An Kỳ, An Vĩnh của xã Tịnh Kỳ, huyện Sơn Tịnh hợp với thôn An Hải thuộc xã Bình Châu, huyện Bình Sơn thành vùng Ba Làng An. Tại mõm An Vĩnh với nhiều phiến đà hình thoi xếp thẳng hàng như có bàn tay vô hình nào sắp đặt, dựng thành vách đá cao. Tại đây có một hang đá lộ thiên, sóng biển dội vào, nước trong hang sủi bọt như đang sôi, nên được gọi là Hầm Rượu. Lại có những vết lõm xuống mặt đá, hình dạng như dấu bàn chân, nên gọi là "bàn chân ông khổng lồ".

Đứng chơi vơi ngoài mép nước là một tảng đá nhô cao, được gọi là "Thạch cơ điếu tẩu " (ông câu trên gành đá). Đất Tịnh Kỳ nằm sát cửa Sa Kỳ, đối diện đảo Lý Sơn, có đường biển nối liền với đảo. Tịnh Kỳ vừa nổi tiếng với nghề mắm (muối Xuân An, mắm Tịnh Kỳ- ca dao) vừa là một làng ven biển thơ mộng. Là một cửa biển được xây dựng thành cảng, một vùng nước rộng soi bóng những đồi thông, mõm núi, làng chài...

Sa Kỳ là một bức tranh hoành tráng và mỹ lệ. ở bờ bắc cửa biển có một bãi cát xoay tròn bốn phía và lõm xuống ở giữa, được gọi là "An Hải Sa bàn" (mâm cát An Hải). Vào thế kỷ thứ XIX, Trương Đăng Quế- một đại thần triều Nguyễn, lúc già về sống ở quê, có một câu nói đầy lòng tự hào: "Nhất Huế, nhì đây Cổ Lũy cô thôn".

Người Pháp đã so sánh Mỹ Khê với những bờ biển chan hòa ánh sáng và đẹp đẽ của họ ở miền nam nước Pháp. Các phi công và ký giả Mỹ cũng thừa nhận vùng bờ biển Sa Kỳ-Cổ Lũy là "một trong những bờ biển đẹp nhất Nam Việt Nam". Vùng biển này còn có khu chứng tích Sơn Mỹ nổi tiếng . Cảnh đẹp Sa Kỳ-Cổ Lũy là một điểm tham quan du lịch lý tưởng nếu được giữ gìn và tôn tạo tốt.

Cỗ Lũy Cô Thôn

Một dãy trường thành trấn ải biên,
Còn viền dương lạnh gác bên triền.
Cô thôn trúc lạnh - sương nhoà khói,
Cổ Luỹ thành trơ - gió thoảng nền.
Buồm cá nâu vênh - bờ bến đậu,
Đàn cò trắng nổi - cụm tùng lên.
"Cô thôn Cổ Luỹ" hư mà thực,
Dù chỉ nghe qua cũng chạnh niềm.
(Phạm Thiên Thư)

Du lịch, GO! - Tổng hợp từ Yume, web Quảng Ngãi, internet