(TH) - Di tích lịch sử Địa điểm lưu niệm N’Trang Gưh thuộc xã Buôn Choáh (huyện Krông Nô) đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Đây là nơi lưu dấu phần mộ của N’Trang Gưh, buôn làng, cánh đồng và căn cứ địa của nghĩa quân do thủ lĩnh N’Trang Gưh lãnh đạo chống quân Xiêm năm 1884 - 1887 và thực dân Pháp năm 1900 – 1914 nay thuộc địa bàn xã Buôn Choáh (Krông Nô).

N‘Trang Gưh, tên thật là Y Gưh H‘Đớk, là người dân tộc Ê đê, sinh khoảng năm 1845, tại buôn Choáh Kplang, một buôn của nhóm Êđê Bih khu vực bờ sông Krông Nô, tại đây, ông đã kiên cường cùng đồng bào đứng lên kháng chiến trong suốt 14 năm ròng (1900-1914), là một trong những cuộc kháng chiến lớn nhất ở Tây Nguyên thời bấy giờ.

Năm 1884, quân Xiêm tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược, đánh chiếm vùng hạ lưu sông Krông Nô và Krông Ana. Hưởng ứng lời kêu gọi của N‘Trang Gưh, người dân ở 20 buôn người Bih sống trên lưu vực sông Krông Nô và Krông Ana đã đứng lên chống ngoại xâm. Nghĩa quân do N‘Trang Gưh chỉ huy có đến 600 người, không có súng, chỉ dùng các loại vũ khí thô sơ: cung tên, giáo mác… Nhằm tăng thêm sức mạnh, N‘Trang Gưh đã tạo ra một loại nỏ khá đặc biệt, chưa ở đâu có.
Dulichgo
Nỏ có chiều dài quá đầu người, thành nỏ rộng một gang tay, mỗi lần bắn ra 3 mũi tên. Với thứ vũ khí lợi hại này, cộng với tinh thần dũng cảm, kiên cường và mưu trí, năm 1887, nghĩa quân N‘Trang Gưh đã bao vây tiêu diệt toàn bộ quân Xiêm ngay trên cánh đồng buôn Tur và buôn Phok (một làng người Ê đê nằm ở hạ lưu sông Krông Ana). Chiến thắng vẻ vang của nghĩa quân N‘Trang Gưh đã đập tan cuộc xâm lược của quân Xiêm, giúp đồng bào yên tâm lao động sản xuất, xây dựng buôn làng.

Những năm đầu thế kỷ XX, bộ máy cai trị của chính quyền thực dân Pháp đã thâu tóm và kiểm soát gần như toàn bộ số buôn, bon của đồng bào bản địa trên vùng đất Tây Nguyên. Buốc-boa (Bourgeois), công sứ Pháp đầu tiên tại Đắk Lắk đã ngang nhiên dùng vũ lực quân sự xua đuổi người Ê đê, M‘nông đi nơi khác, chiếm lấy buôn, bon, đất đai, nương rẫy, bến nước để thiết lập các đồn điền và xây dựng hệ thống đồn bốt. Quy mô các đồn điền ngày càng mở rộng thì chế độ bắt xâu đối với người Ê đê, M‘nông ở các buôn, bon càng ráo riết và tàn bạo. Chính sách thống trị hà khắc, tàn bạo của thực dân đã làm cho người dân địa phương lâm vào cảnh bần cùng, khổ ải nên căm phẫn cao độ.
Dulichgo
Đầu năm 1900, quân Pháp đánh chiếm các buôn của người Bih dọc lưu vực sông Krông Nô và Krông Ana. N‘Trang Gưh đã lãnh đạo nghĩa quân chiến đấu chống lại quân xâm lược, nổi tiếng nhất là trận tiêu diệt đồn buôn Tur. Vào một buổi sáng năm 1901, dưới sự chỉ đạo của N‘Trang Gưh, nghĩa quân đã vượt sông Krông Nô bao vây đồn Tur, dùng ná bắn được nhiều tên giặc rồi tấn công vào đồn. Chỉ một thời gian ngắn, toàn bộ quân địch đồn trú tại đây bị tiêu diệt, tên thực dân Buốc-boa, kẻ có nhiều nợ máu với nhân dân chết gục trước sân đồn. Thừa thắng, nghĩa quân tiếp tục tiến công, lần lượt tiêu diệt các đồn khác của thực dân như đồn buôn Jiăng, đồn buôn Dur... (nay là buôn Jiăng thuộc xã Ea Bông, buôn Dur thuộc xã DurKmăn, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk).

Di tích lịch sử Địa điểm lưu niệm N‘Trang Gưh thuộc xã Buôn Choáh (huyện Krông Nô) đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia theo Quyết định số 2366/QĐ-BVHTTDL, ngày 02/8/2011.

Từ năm 1901 đến 1913, quân Pháp liên tục mở nhiều cuộc hành quân khá quy mô, truy quét, nhằm tiêu diệt và thôn tính phong trào. Nhưng với sự lãnh đạo tài tình và dũng cảm của N‘Trang Gưh, nghĩa quân đã chiến đấu trong suốt 13 năm. Năm 1914, do trong hàng ngũ nghĩa quân có người phản bội, địa điểm đóng quân của N‘Trang Gưh bị tiết lộ, nên ông bị Pháp bắt, kết án tử hình.
Dulichgo
Sau khi N‘Trang Gưh mất, thi thể của ông được nhân dân đưa về chôn cất tại quê hương, nơi ông sinh ra là buôn Choáh (nay thuộc thôn 1, xã buôn Choáh (Krông Nô).

Để ghi dấu những chiến công lẫy lừng của người tù trưởng buôn làng người Ê đê  N‘Trang Gưh, người anh hùng của các dân tộc Tây nguyên trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, Di tích lịch sử Địa điểm lưu niệm N‘Trang Gưh thuộc xã Buôn Choáh (huyện Krông Nô) đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia theo Quyết định số 2366/QĐ-BVHTTDL, ngày 02/8/2011.

Từ khi được công nhận, địa phương chỉ có một quyết định chứng nhận, còn bộ phận tiếp nhận di tích cũng không hề có một văn bản cụ thể nào về việc trùng tu, bảo quản. Do trên không cấp kinh phí nên các hoạt động tại di tích chỉ dừng ở mức độ duy trì hiện trạng.
Dulichgo
Địa phương cũng trăn trở rất nhiều nhưng kinh phí hạn hẹp nên đành chịu. Hiện tại, khu di tích rộng khoảng 8.000m2 vẫn còn hoang sơ và gần như giữ nguyên hiện trạng, chưa được đầu tư trùng tu, thậm chí chưa có biển di tích, chưa được cắm mốc khoanh vùng và không có hàng rào bao quanh. Điều đáng lo ngại là do không được quy hoạch, tu bổ nên hiện nay người dân nơi đây đã tự ý canh tác, trồng các loại cây công nghiệp lâu năm trong khu vực này. Nếu không có biện pháp quy hoạch, tu bổ tạm thời thì vài năm nữa di tích này sẽ bị hoang tàn.

Du lịch, GO! tổng hợp