Vườn quốc gia là một khu vực đất hay biển được bảo tồn bằng các quy định pháp luật của chính quyền sở tại. Vườn quốc gia được bảo vệ nghiêm ngặt khỏi sự khai thác, can thiệp bởi con người.

Vườn quốc gia thường được thành lập ở những khu vực có địa mạo độc đáo có giá trị khoa học hoặc những khu vực có hệ sinh thái phong phú, có nhiều loài động thực vật có nguy cơ tuyệt chủng cao cần được bảo vệ nghiêm ngặt trước sự khai thác của con người.

Đến tháng 8/2010, cả nước có 30 vườn quốc gia gồm: Ba Bể, Bái Tử Long, Hoàng Liên, Tam Đảo, Xuân Sơn, Ba Vì, Cát Bà, Xuân Thủy, Cúc Phương, Bến En, Pù Mát, Vũ Quang, Phong Nha-Kẻ Bàng, Bạch Mã, Núi Chúa, Bidoup Núi Bà, Phước Bình, Chư Mom Ray, Chư Yang Sin, Kon Ka Kinh, Yok Đôn, Lò Gò-Xa Mát, Tràm Chim, Mũi Cà Mau, U Minh Hạ, U Minh Thượng, Phú Quốc, Côn Đảo.

Một số vườn quốc gia tiêu biểu ở nước ta

- Vườn quốc gia Ba Bể

Vườn quốc gia Ba Bể là một vườn quốc gia, rừng đặc dụng, khu du lịch sinh thái của Việt Nam, nằm trên địa phận tỉnh Bắc Kạn. Vườn quốc gia Ba Bể có diện tích 7610 ha ( Trong đó có 3226 ha là phân khu bảo vệ nghiêm ngặt và hơn 300 ha diện tích mặt hồ. Trung tâm của khu vườn này là hồ Ba Bể với chiều dài 8km và chiều rộng 800m, nằm trên độ cao 178m với những cảnh đẹp thiên nhiên diệu kỳ, hấp dẫn mê hoặc lòng người.

Vườn quốc gia Ba Bể có 1281 loài thực vật thuộc 162 họ, 672 chi. Trong đó có nhiều loại thực vật qúy hiếm có giá trị được ghi vào sách đỏ Việt Nam như: Nghiến, Đinh, Lim, Trúc dây…Khu động vật rất phong phú với 81 loài thú, 27 loài lưỡng cư, 322 loài chim, 106 loài cá, 553 loài côn trùng và nhện ( Trong đó có rất nhiều loài có giá trị, quý hiếm đã được Việt Nam và quốc tế ghi vào sách đỏ).

- Vườn Quốc gia Cúc Phương (Rừng Cúc Phương)

Đây là vườn quốc gia đầu tiên tại Việt Nam, là một khu bảo tồn thiên nhiên, khu rùng đặc dụng nằm trên địa phận ranh giới 3 khu vực Tây Bắc, châu thổ sông Hồn và Bắc Trung Bộ thuộc 3 tỉnh Ninh Bình, Hoà Bình và Thanh Hoá. Vườn quốc gia này có hệ động thực vật phong phú, đa dạng mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới với nhiều loại động thực vật có nguy cơ tuyệt chủng cao được phát hiện và bảo tồn tại nơi này đều trên dưới 1000 năm tuổi, cao từ 50- 70 mét.

Hiện nay, rừng Cúc Phương đẫ trở thành trung tâm cung cấp các loài thực vật quý hiếm, có giá trị kinh tế cao phục vụ cho các chương trình trồng rừng trong khu vực và trên cả nước.

Ngoài ra, rừng Cúc Phương còn có hệ động vật phong phú và đa dạng gồm 97 loài thú, 137 loài chim, 76 loài bò sát, 46 loài lưỡng cư, 11 loài cá và hàng nàgn loài côn trùng ( Trong đó, có rất nhiều loại nằm trong sách đỏ Việt Nam).

- Vườn quốc gia Phong Nha- Kẻ Bàng

Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng là một vườn quốc gia tại huyện Bố Trạch và Minh Hóa tỉnh Quảng Bình, cách thành phố Đồng Hới khoảng 50 km về phía Tây Bắc, cách thủ đô Hà Nội khoảng 500 km về phía nam. Vườn quốc gia Phong Nha- Kẻ Bàng là một trong hai khu vực đá vôi lớn nhất thế giới với hệ thống địa hình, địa mạo và sinh vật khác biệt. Trong khu vườn quốc gia này có đến 300 hang động lớn nhỏ trong đó có một số hệ thống động nổi tiếng như: Hang Tối, Hang Chà An, Hang Thung, Hang Én, Hang Khe Tiên, Hang Khe Ry, Hang Khe Thi…Ngoài ra còn có hệ thống động Vòm phong phú như: hang Vòm, Hang Đai Cao, Hang Duột, Hang Cá, Hang Hổ, Hang Over, Hang Pygmy, Hang Rục Caroòng…

Vườn quốc gia là khu vực tự nhiên của vùng đất, vùng biển để chọn là nơi bảo vệ tình trạng nguyên vẹn hệ sinh thái của một hay nhiều hệ sinh thái cho các thế hệ hiện tại và tương lai nhằm ngăn chặn việc khai thác, chiếm giữ với mục đích xấu, chuẩn bị cơ sở tốt cho các các lĩnh vực khoa học, giáo dục, giải trí, thăm quan…
Vì vậy, cần có chính sách và biện phám nhằm bảo vệ, giữ gìn và phát triển hệ thống vườn quốc gia trong cả nước.

Vườn quốc gia và các danh hiệu khác

A/ Di sản Asean

4 vườn quốc gia được công nhận di sản ASEAN đó là vườn quốc gia Hoàng Liên, Ba Bể, Chư Mom Ray và Kon Ka Kinh. Vườn di sản ASEAN là danh hiệu có giá trị để phát triển du lịch, nghiên cứu khoa học, văn hóa, giáo dục. Để được công nhận là vườn di sản, vườn quốc gia phải đảm bảo được các tiêu chí về tính tự nhiên, hoang dã, tính nguyên vẹn về hệ sinh thái, sự đa dạng và giá trị nổi bật quần thể. Các vườn di sản ASEAN phải thực thi và chịu trách nhiệm về các chính sách bảo tồn sinh vật quý hiếm sống trong khu vực Đông Nam Á.

B/ Di sản thế giới

Một số vườn quốc gia Việt Nam đã được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới như Phong Nha-Kẻ Bàng, hoặc là một phần của di sản thiên nhiên thế giới như Bái Tử Long thuộc di sản Vịnh Hạ Long.
Toàn bộ hoặc một phần của một số vườn quốc gia Việt Nam đã hoặc đang được lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới như: Hồ Ba Bể thuộc Vườn quốc gia Ba Bể, hang Con Moong thuộc Vườn quốc gia Cúc Phương, Vườn quốc gia Cát Tiên.

C/ Khu dự trữ sinh quyển thế giới

Nhiều vườn quốc gia là vùng lõi của khu dự trữ sinh quyển thế giới (một danh hiệu do UNESCO trao tặng) như:

- Vườn quốc gia Cát Bà là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển quần đảo Cát Bà.
- Vườn quốc gia Xuân Thủy, cùng với Khu bảo tồn thiên nhiên Tiền Hải là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng.
- Vườn quốc gia Pù Mát, cùng với các khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống và Pù Hoạt là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển miền tây Nghệ An.
- Vườn quốc gia Cát Tiên trùng ranh giới với khu dự trữ sinh quyển Cát Tiên.
- Các vườn quốc gia Mũi Cà Mau và U Minh Hạ cùng với dãy phòng hộ ven Biển Tây là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển Mũi Cà Mau.
- Các vườn quốc gia U Minh Thượng và Phú Quốc, cùng với Rừng phòng hộ ven biển Kiên Lương - Kiên Hải là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển ven biển và biển đảo Kiên Giang.

D/ Khu RAMSAR

Công ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (viết tắt là RAMSAR) công nhận các khu bảo tồn thiên nhiên là các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế nhằm sử dụng bền vững chúng. Các khu vực này được đưa vào Danh sách các khu RAMSAR của thế giới.

Tính đến nay (19/04/2013), Việt Nam có 5 khu Ramsar của thế giới:
- Vườn Quốc gia Xuân Thủy - Nam Định.
- Bàu Sấu thuộc vườn Quốc gia Cát Tiên - Đồng Nai.
- Hồ Ba Bể - Bắc Cạn.
- Vườn Quốc gia Tràm Chim, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp.
- Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, huyện Ngọc Hiển, Cà Mau.

Tổng hợp từ Wikipedia, Khayinox, ảnh internet