Chọc sàn nhà bạn gái để tìm vợ không chỉ có ở bản Hèo, xã Suối Nánh, huyện vùng cao Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình. Ngày nay, không ít người cho rằng không đẹp, nhưng tập tục này của người Mường đã tồn tại từ bao đời nay và bản chất sâu xa của cái gọi là “ngủ chơi” lại hoàn toàn trong sáng.


Về bản Hèo, tôi được nghe câu chuyện tình yêu của cụ ông Bùi Minh Lên (84 tuổi) và cụ bà Hà Thị Viện (82 tuổi). Cụ Viện kể: Năm 17 tuổi, cụ Lên đến chọc sàn xin lên nhà ngủ để nói chuyện. Mấy đêm đầu cụ Viện chưa đồng ý, mặc dù cụ Lên “chọc sàn” gẫy mấy cái que nứa. Rồi đi nương, đi củi, đi vác nước ngoài suối gặp nhau nhiều lần, thấy mến nhau, quý nhau. Sau đó cụ Lên đến “chọc sàn”, cụ Viện mới mở cửa vóong (cửa sổ) cho cụ Lên leo vào ngủ. Đêm đầu tiên, cả hai chỉ nói chuyện thì thầm, mỗi người nằm một chăn, một gối. Canh ba, cụ Viện lại mở cửa voóng cho cụ Lên nhảy xuống đất để về.
Cụ Viện, cụ Lên kể chuyện “chọc sàn” cho con cháu và PV nghe.

Cụ Lên bảo: “Trước đây, nhà sàn vách che bằng phên nứa đan, sàn nhà làm bằng cây bương, cây vầu bổ nhỏ. Đi “chọc sàn” cũng phải có bạn thân cùng đi. Con trai, con gái phải quen biết nhau, được nói chuyện với nhau vài lần mới đến “chọc sàn”. Mình “chọc sàn ngủ chơi” nhà bà vợ tôi bây giờ nhiều lần đấy, nhưng đến đêm giáp ngày cưới mới được cầm tay nhau”.

Tìm hiểu tập tục “chọc sàn ngủ chơi” nhà bạn gái, mới biết, người con trai đến “chọc sàn” nhà con gái thì dễ, nhưng được người con gái mở cửa vóong đồng ý cho lên nhà lại là cả một “chặng đường” thử thách. Đầu tiên, người con trai đi “trinh sát” nhà con gái xem địa hình, đường đi lối lại, hướng cửa cầu thang, hướng cửa vóong. Cái vóong nào là voóng cô gái ngủ, xem nhà có chó không…

Người con trai đang chọc sàn nhà con gái.

Rồi đêm đến khoảng 9 - 10 giờ, người con trai đi một vòng quanh nhà người con gái xem bạn gái đang làm gì, ở đâu. Khi tìm được “mục tiêu”, người con trai bắt đầu chui vào gầm nhà sàn, tìm đúng chỗ cô gái ngồi, rồi lấy que nứa vót mỏng chọc qua kẽ sàn lên nhà. Que thò lên sàn khoảng 5 - 10 cm, đầu que thò lên, thụt xuống vài lần để người con gái nhìn thấy. Nhận được “tín hiệu”, người con gái lặng lẽ vào chỗ ngủ trải đệm, sắp gối, chăn và mở hé cửa voóng. Dưới sàn nhà, người con trai nhận được tín hiệu đồng ý, nhẹ chân bước đến bên cửa voóng, bám tay vào cửa, đu người lên, luồn qua cửa vào màn người con gái.

Đến canh ba, người con trai bịn rịn chia tay người con gái.

Màn người Mường dệt bằng vải bông, dày, nhuộm nước vỏ cây rừng, màu vàng đục, người bên ngoài nhìn không thấy người ngủ bên trong. Đúng canh hai, canh ba thì người con trai phải chia tay người con gái, chui ra khỏi màn, nhảy qua cửa voóng xuống đất mà về.

Cụ Viện cho biết, có trường hợp hai, ba người con trai cùng “để ý” một người con gái. Họ cũng đến “chọc sàn”, nhưng mình thích ai, yêu ai thì mới mở cửa voóng. Không đồng ý thì cứ để “chọc sàn”, “chọc” mãi khuya thì về.

Bây giờ tập tục “chọc sàn ngủ chơi” hầu như không còn. Trai gái muốn tâm sự, tìm hiểu nhau đã có điện thoại di động, có xe máy. Nhưng, điều còn lại, đó là quan niệm của người Mường xưa, qua hành động cạy cửa, người con gái có thể thử tài khéo léo, giỏi giang của chàng trai; người con trai có thể tìm hiểu gia cảnh của người con gái mà anh ta muốn lấy làm vợ, để có ưng cái bụng, thì mới kết duyên.

Theo Hồng Bài (báo Thanh Tra)

Theo trai Thái đi chọc sàn


Bản Đoòng dần chìm vào bóng tối. Chỉ còn một vài ánh đèn dầu hắt ra từ các nhà sàn nằm rải rác phía sườn bản. "Đó là những nhà có con gái đấy đến tuổi yêu đấy".

Trời rét căm căm, những cơn mưa phùn phủ bản Đoòng, xã Nga My, huyện Tương Dương trong lớp bụi trời trắng xóa. Biết ý định của tôi muốn tìm hiểu về những đêm chọc sàn của trai Thái, già Vi Văn Hơn cười khà khà: "Rứa là chú may mắn rồi đó. Đồng bào Thái ở cái xứ này chẳng mấy nơi còn chọc sàn chọc siếc gì đâu. Cứ uống rượu đi đã, phải khuya khuya một tý mới "làm ăn" được".

Trong cuộc ruợu lâng lâng, già Hơn say sưa nói về tục chọc sàn của đồng bào Thái. Đó thường là những đêm trăng sáng, thanh niên trong bản "pay púc sạo" (đi chọc sàn đánh thức con gái dậy). Chàng trai đứng ngoài sân, vừa đàn, vừa hát:

Dậy đi em, dậy đi em ơi!
Ra đầu sàn để ngắm trăng sao
Ra đầu sàn để ngắm sao nhấp nháy
Ði uyển chuyển cầm ghế ngồi chung.

Em gái Thái đến tuổi cập kê là đêm đêm dưới gầm nhà có tiếng chọc sàn.

Già Hơn bảo rằng, dù có đang nằm trong chăn ấm, đệm êm, cô gái cũng xiêu lòng ra mở cửa để chàng trai vào tâm sự. Nghe nhiều thành quen, các lần sau, chàng trai gẩy đàn từ xa, cô gái đã mở cửa chờ sẵn. Những đêm vui chơi "hạn khuống", các cô gái Thái ngồi quay xe, dệt vải, hát đối đáp giao duyên với những làn điệu "tói then; tói sai pánh...".

Người con gái Thái, lần đầu tiên được nghe tiếng đàn như tâm sự của chàng trai đến làm quen, tiếng đàn như sợi dây tình quyến rũ, họ yêu nhau. Cô gái đưa chàng trai về nhà mình ngủ, sáng hôm sau về sớm. Nhiều cặp đã nên vợ chồng qua tiếng đàn tính tẩu. Chẳng đâu xa, già Hơn lấy được vợ cũng nhờ những đêm chịu muỗi đốt đứng chọc sàn. Rồi đến anh con cả, con thứ: "Từ xưa đến nay, ở cái bản Đoòng này hầu như trai gái đến với nhau đều bắt đầu từ những đêm chọc sàn, từ tiếng đàn tính tẩu như thế".

Sau vài tuần rượu, thấy tôi bắt đầu sốt ruột, già Hơn gọi cậu con trai trạc chừng 19-20 ra rồi bảo: "Mày đưa anh đây vào bản chọc sàn... tán gái nhé". Cậu con trai tên Hùng tỏ vẻ hồ hởi rồi vào nhà lấy đèn pin dẫn tôi vào bản. Thấy Hùng đi tay không tôi hơi thắc mắc, cu cậu liền giải thích: "Không cần đàn sáo gì đâu anh à. Bây giờ thích đứa nào cứ đến "chọc" nó ưng mình thì mở, không thì thôi".


Đêm chọc sàn hiếm hoi

Bản Đoòng dần chìm vào bóng tối. Chỉ còn một vài ánh đèn dầu hắt ra từ các nhà sàn nằm rải rác phía sườn bản. "Đó là những nhà có con gái đấy đến tuổi yêu đấy". Hùng giải thích rồi dọi đèn pin xăm xăm về phía một nhà sàn nằm lẩn khuất giữa rừng keo. Tại đây, đã có dăm ba đám thanh niên ngồi từ ngoài ngõ vào tận gầm nhà sàn. Hỏi sao đông thế, Hùng bảo là hôm nay nhà Vi Văn Thanh có bạn cùng học với con gái dưới trường nội trú huyện lên chơi. Người Thái gọi "gái lạ" là "xao khách", rất quý nên có khá nhiều cô gái khác trong bản tập trung đến đây đốt đèn dầu thêu khăn thêu váy.

Cũng vì có xao khách nên trai trong bản và thậm chí bên bản Bột, Xiềng My... cũng biết tiếng sang chọc sàn. Hết tốp này đến tốp khác lần lượt vào chọc, gọi nhưng chưa có tốp nào khiến các cô gái mở cửa. Dường như có quen biết từ trước nên khi Hùng cầm cây sao đến dưới sàn chọc liên hồi ra "ám hiệu". Chỉ một lát sau cô gái tên My ra mở cửa. Thấy tôi người lạ, My hơi dè dặt nhưng cuối cùng cũng chấp nhận cho vào nhà.

My, cô gái trong đêm chọc sàn hụt.

Qua câu chuyện My cho biết tối nào cũng phải thức khuya như thế. Đám trai làng không đêm nào là không tới. Hết chọc sàn lại gõ cửa nhưng cô vẫn chưa cho ai vào vì còn bận đi học. Hùng là bạn nên mở cửa vào nói chuyện cho vui. Mấy bận, bạn học về chơi, trai bản đến đông quá, không đủ dầu để thắp. My phải bảo bạn trốn đi rồi mở cửa cho đám trai bản vào. Không thấy ai họ mới để yên.

Rời nhà My khi trời đã quá khuya, mọi thứ vắng lặng, Hùng ra mặt thông cảm: "Hụt rồi anh à. Anh cứ theo đường lúc nãy mà về, tối nay em đi theo đám bạn chọc một vài nơi nữa, nếu được thì ngủ lại luôn".

Đó cũng là lần duy nhất tôi có dịp được theo trai bản chọc sàn bởi suốt quãng thời gian lang thang tại những bản làng khác của đồng bào Thái sau đó để hỏi tục lệ chọc sàn, ai nấy đều lắc đầu.


Chọc sàn bằng… mobile

Trước khi lần vào các bản Thái để tìm hiểu phong tục chọc sàn, tôi nghỉ lại ở thị trấn Con Cuông. Nhiên, một thanh niên bản địa có nhiều năm làm công nhân xây dựng ở lòng hồ Bản Vẽ quả quyết rằng: "Chọc sàn giờ hiếm lắm. Phải vào tận các bản làng còn "lạc hậu" may ra mới còn chứ ở những nơi gần trung tâm thì đã đến thời gái bản chọc sàn bằng…di động rồi". Tưởng tôi kiếm cớ vào chọc sàn nhằm mục đích lợi dụng, Nhiên phán thêm mấy câu xanh rờn: "Vào cho biết thì được, chứ ông đừng có dại mà đụng vào gái bản mấy vùng xung quanh đây. "Ết" đầy ra đấy". Bán tín bán nghi, nhưng sau đêm chọc sàn hụt ở bản Đoòng, rồi đến khi gặp ông Phó Bí thư Đảng ủy xã Môn Sơn (huyện Con Cuông) Vi Viết Thìn mới tin lời Nhiên là thật.

Trước đây lệ của người Thái phạt các cô gái có bầu khi chưa cưới khá nặng. Thường thì làng bản phạt vạ một con lợn, con trâu nặng hơn nữa thì phạt bạc phạt vàng. Nhưng mấy năm trở lại đây, "lệ bản" cũng phải đổi thay vì vi phạm nhiều quá. Những sơn nữ bị lừa, những bà mẹ Thái không chồng khiến ở nhiều làng bản phải bỏ cả tục lệ vì các "đương sự" không biết lấy đâu ra tiền nộp phạt.


Không thể tìm vợ theo tục chọc sàn như xưa, trai Thái bây giờ cũng phải sắm di động, phải "liều lĩnh" ngủ thăm may ra mới có vợ.

"Cái thời trai Thái chọc sàn tìm vợ qua lâu rồi. Bây giờ, trai gái thích nhau chỉ việc gọi điện, hẹn hò rồi "ngủ thăm" luôn". Ông Thìn mở đầu câu chuyện khi tôi tìm hiểu về phong tục chọc sàn ở nơi đây bằng những lời ra chiều than vãn. Rồi như thể lâu lắm không có người nhắc đến phong tục chọc sàn, ông Thìn thao thao về những hoài niệm, những đêm trăng sáng, ông tìm được vợ ra sao…

Cuối cùng ông kết luận: "Cái xứ này loạn mất. Ngày xưa chọc sàn, ngủ thăm trong sáng lắm. Đơn giản chỉ để trai gái tìm hiểu nhau, hợp thì nên duyên vợ chồng. Nhưng rồi đời sống phát triển, người thập phương về nhiều, chọc sàn, ngủ thăm dần dần biến tướng thành những trò mèo chuột. Nhất là cái dạo miền Tây Nghệ An rộ lên cơn sốt vàng, "phu vàng" đổ về kìn kìn, các bản làng cứ loạn cả lên. Những cô gái bản nhẹ dạ vì thế cũng lầm đường lạc lối. Chọc sàn thay bằng điện thoại, ngủ thăm thành ngủ thật. Thậm chí còn bị lừa đem bán".


Như để minh chứng lời mình, ông Thìn dẫn ra một loạt trường hợp ở Con Cuông, Tương Dương… Đó đều là những bi kịch đau lòng mà những cô gái Thái nhẹ dạ bị lừa vào các động mại dâm.

Chuyện cô bé Lương Thị T ở bản Tam Bông (huyện Tương Dương) bị lừa phỉnh đưa về “động mại dâm” ở bãi biển Xuân Thành (Nghi Xuân, Hà Tĩnh) là một trong rất nhiều câu chuyện đau lòng ở các bản Thái nơi miền biên viễn xứ Nghệ.

Nhà ở gần trung tâm xã nên khi con đường vào thủy điện Bản Vẽ hoàn thành cũng là lúc bao nhiêu dịch vụ đổ xô về. Các tiệm uốn tóc, gội đầu, các điểm Internet, quán cà phê…
Đến tuổi cập kề, T không như những cô gái Thái khác "ngày thêu khăn Piêu đêm đi chơi cùng trai bản" mà cô thường lân la tìm hiểu những thứ mới mẻ, xa lạ. Thế rồi cái tin T bị lừa bán làm gái mại dâm, bị chủ nhà hàng đã ép bán trinh cho khách làng chơi… khiến mấy bản vùng cao giật mình. Mấy cụ già trong các bản Thái gặp tôi cứ lẩm bẩm: "Xứ này loạn rồi, loạn rồi"

Theo báo Nông Nghiệp
Du lịch, GO!

'Chọc sàn' xưa và nay.
Tôi đi cạy cửa… ngủ thăm.