“Các anh vào núi à! Cho em vào theo với, nhà em cũng gần thôi, ngay dưới chân núi thôi!...”.
Cậu học trò người Xơ Đăng vẫy chúng tôi ngay dưới chân một con dốc nhỏ gập ghềnh đá.

< Con đường vào trung tâm xã Trà Linh dưới chân núi Ngọc Linh.

Chúng tôi nhìn cậu học trò, rồi “a lê hấp”, thế là có thêm một anh bạn đồng hành nhỏ tuổi ngồi chễm chệ sau chiếc xe máy đã lỉnh kỉnh các thứ vật dụng, hướng thẳng vào chân núi Ngọc Linh nhiều huyền thoại...

Đi trên vùng mờ sương

Cậu học trò có cái tên Hồ Văn Bấc, đã 19 tuổi nhưng mới học lớp 10 Trường PT Dân tộc nội trú huyện Nam Trà My, Quảng Nam. Bằng tiếng Kinh lơ lớ, Bấc liến thoắng kể cho chúng tôi nghe về trường học và bạn bè của cậu dưới huyện. Thì ra cậu là một trong số 4 học sinh ít ỏi của xã Trà Linh dưới chân núi Ngọc Linh đang theo học tại trường huyện.

Nam Trà My là một huyện miền núi mới tách của huyện Trà My cũ nên vẫn còn vô vàn những khó khăn. Dẫu đã được đầu tư nhiều, song cơ sở hạ tầng vẫn chưa có gì đáng kể. Ngoài thị trấn Tăk Pỏ và khu trung tâm hành chính huyện, các xã của huyện đều còn rất nghèo, đời sống người dân vẫn rất khốn khó. Con đường lên xã Trà Linh đang được đầu tư xây dựng nên có nhiều đoạn là đường nhựa, nhiều đoạn đường bê tông khang trang, nhưng phần nhiều vẫn là đường đất. Chỉ tội cho những chiếc xe máy vốn quen đi đường phố thênh thang, nay phải cày lên trên những đoạn đường lổn nhổn đá và đất bùn, gặp dốc cao phải gầm lên nhảy chồm chồm như những chú ngựa bất kham.

Đoạn đường gần 20km lúc cong vồng, lúc xuôi thẳng nhưng cảnh sắc rất hữu tình. Suối trong, vực sâu, vách núi đổ đầy những đụn đất đá và cả ngọn cây cao vút giữa trời. Hai bên đường, rừng rậm như những cánh tay khổng lồ, chỉ chờ chực nuốt chửng con người nhỏ bé vào trong nó. Dọc đường đi, mây núi lãng đãng, rồi sương mù ùa đến bất ngờ phủ kín lối đi. Xe trước xe sau chỉ cách nhau có 5m mà đã không thấy. Chúng tôi đành phải vừa đi vừa bò trong sương dày đặc với ánh đèn pha bật sáng, nhưng vẫn sợ nhỡ đâu lạc tay lái sẽ lao xuống vực sâu thăm thẳm phía dưới.

Con đường vốn ít người qua lại, nay càng hiu hắt hơn khi sương phủ dày đặc. Những ai đã từng đi qua sẽ không dám nghĩ rằng mình còn muốn đi thêm một lần nữa dù cảnh vật hai bên dốc núi và dưới vực sâu thật đẹp, thật phiêu bồng. Mây núi phủ mờ dọc đường đèo, nhìn người đi vào trong màn sương núi tựa hồ như đi vào cõi hư vô, huyền ảo. Ở giữa đại ngàn mây núi thẳm xanh ấy mới thấy con người ta sao nhỏ bé và mong manh. Sự liều lĩnh của những người mê khám phá cuối cùng cũng chiến thắng nỗi sợ hãi. Để rồi vượt qua 5 giờ đồng hồ, với chặng đường dài gần 40km tính từ huyện lỵ, chúng tôi đã có mặt ở thôn 2, xã Trà Linh, nằm lưng chừng trên dãy núi Ngọc Linh.

Xã Trà Linh có 4 thôn, 15 nóc, trong đó nghĩa của các nóc luôn gắn liền với đời sống tự nhiên. Chẳng hạn như nóc Măng Lùng (nghĩa là nơi ở cao trên mây), quanh năm thời tiết đều lạnh. Mùa hè, nhiệt độ trung bình ban ngày cũng chưa đến 20 o C, đêm xuống, trời rét kinh khủng. Để chống lại cái rét cắt da, người dân chỉ còn cách là đốt lửa trong nhà sưởi ấm cả đêm. Riêng tiết mùa đông thì còn lạnh hơn, nhiệt độ ban đêm vùng núi Trà Linh xuống còn 5 - 7°C.

Sáng ra, 8-9 giờ mới nhìn thấy mặt nhau, buổi chiều, mới 3 giờ mà sương đã giăng kín, tạo ra một khung cảnh huyền ảo. Rất lạ, mây cứ lững lờ ngay sát trên đầu người, đối với người có kinh nghiệm sống ở vùng này khi nhìn mây hoặc các đám sương bay đến phủ kín trước mặt là có thể đoán biết được trời đổ mưa lúc nào...
Cậu học trò nhỏ dẫn chúng tôi vào nhà, một ngôi nhà sàn làm bằng gỗ đơn sơ như bao nhiêu ngôi nhà khác của đồng bào Xơ Đăng dưới chân núi này. Đêm ấy, chúng tôi đã ở lại để nghe thấm những âm thanh của đại ngàn Trường Sơn sau một chặng đường vất vả.

Trong ngôi làng Xơ Đăng

Những người dân giọng lơ lớ đáng yêu, đấy chỉ là một phần vì còn nhiều người lớn tuổi không biết nói tiếng Kinh. Cậu học trò tên Bấc đành phải làm “phiên dịch” cho chúng tôi trong cuộc nói chuyện ấm áp bên bếp lửa đượm nồng và ché rượu cần vơi rồi lại đầy. Quả thật chúng tôi vô cùng bất ngờ bởi sự hồn hậu và những suy nghĩ chân chất, thật thà của con người nơi đây. Bấc dẫn chúng tôi vào nhà già làng Hồ Văn Đích. Già Đích ngồi bên cái bếp, miệng cười và giọng nói sang sảng.

< Những ngôi nhà trên đỉnh Ngọc Linh.

Trên bếp không thiếu các loại thịt hong khô và bên cạnh là những ché rượu cần đầy ắp. Xung quanh, những cô bé, cậu bé đen nhẻm e thẹn không dám nói chào, cứ chạy lăng quăng theo những người khách lạ. Già Đích bảo: “Các con cứ ngồi, uống rượu cho say đi rồi nghỉ lại nhà của bố (cách gọi người già của người Xơ Đăng - PV) đừng lo. Nhà bố nhiều rượu mà. Ai đến cũng như người nhà của bố thôi!”.

Ở cái nóc cao hun hút trong mây mù này, điện và nước là hai thứ được dùng thoải mái, không mất tiền. Vài hộ chung nhau làm một cái máy phát điện ở dưới suối, nước sinh hoạt thì dẫn trên núi về xả 24/24 giờ. Chúng tôi ngồi nói chuyện với ông Hồ Văn Ngơng - Thôn phó thôn 2. Sau một hồi tính toán mông lung lắm ông mới nhớ được thôn mình có tất cả 6 nóc ở rải rác quanh núi Ngọc Linh, trong đó có nhiều nóc mấy năm rồi ông chưa đến.

< Bữa cơm trưa của các giáo viên.

Hỏi về chuyện gạo ăn, ông Ngơng thủ thỉ: “Trên này lạnh quá nên cây lúa không lớn được, mỗi năm bà con mình chỉ làm được một vụ, mỗi hécta thu chừng hai chục bao lúa thôi, thế là nhiều lắm, năng suất lắm rồi. Còn cây sắn dưới đồng bằng trồng 1 năm thì ở Trà Linh phải chờ đến 2 năm mới thu hoạch được, khi đó củ sắn lớn hơn ngón chân cái một chút. Chuyện chăn nuôi cũng không khá hơn khi mỗi năm có đến vài chục con trâu, bò chết rét”.

Chúng tôi hỏi chuyện trồng sâm thì dường như ai nấy cũng hớn hở hẳn lên. Già Đích nói với chúng tôi là gia đình ông mấy năm qua đã trồng được gần 500 cây sâm Ngọc Linh. Hiện nay, vườn sâm của gia đình ông đã bước sang tuổi thứ tư, nếu tất cả đều thuận lợi, ít năm nữa, ông thu về khá bộn tiền từ sâm. Quả thật, nhìn những nóc nhà trong thôn 2 này, vì nhờ có củ sâm, cư dân đã thay mái tranh vách nứa bằng mái tôn vách ván, điều kiện sống cũng khá hơn trước, đàn trâu bò cũng nhiều lên.

< Những học sinh Trường THCS Trà Linh.

Ông Ngơng cho biết, từ hiệu quả kinh tế cao do cây sâm mang lại, vài ba năm trở lại đây, tại xã Trà Linh huyện Nam Trà My đã xuất hiện ngày càng nhiều tỷ phú trẻ như: Hồ Văn Lượng ở nóc Măng Lùng sở hữu hơn 2 tỷ đồng từ việc trồng và bán sâm; ông Hồ Văn Du ở thôn 2 xã Trà Linh cũng đã gửi ngân hàng hàng tỷ đồng... Cũng từ cây sâm, đời sống của người dân vùng núi cao Ngọc Linh đã có những đổi thay đáng kể, nhiều hộ dân đã có phương tiện nghe nhìn hiện đại, nhà tranh tre, nứa lá đã được thay bằng những mái tôn; cái đói, cái nghèo đã dần lùi xa, con trẻ được học hành.

Nhưng vẫn còn một điều khiến nhiều hộ dân ở đây khắc khoải - đấy là chuyện đường sá đi lại. Đoạn đường đến với Trà Linh dốc dựng cứ như leo lên ngọn dừa. Từ Tắc Pỏ, thị trấn của Nam Trà My vào đến chân núi xã Trà Linh chỉ có thể đi bằng phương tiện duy nhất là xe máy hoặc đội ngũ xe Minsk của cánh xe ôm, với giá khứ hồi cho gần 30km là... hơn 1 triệu đồng, mà ai dám đi. Lương thực thực phẩm lên đây cũng bằng con đường cõng chuyến, mỗi kilogam hàng hóa cõng từ Trà Nam hoặc đầu thôn 1 Trà Linh lên tới xã có giá từ 5.000-7.000đ/kg.

< Những khi có người bệnh, lại phải võng xuống núi để cấp cứu.

Vì vậy, giá cả ở đây được xem là đắt đỏ nhất, làm cho đời sống của người dân cũng như cán bộ giáo viên công tác tại đây vô cùng khó khăn. Bởi xã Trà Linh nằm cao nhất trên dãy núi Ngọc Linh (1.800m so với mực nước biển), sự thông thương giữa đồng bằng với Trà Linh chỉ được thực hiện duy nhất bằng một con đường... gùi trên vai. Chính vì thế, trong những ngôi làng của người Xơ Đăng, tiền không thiếu vì có sâm vàng, nhưng lại thiếu thốn tất cả mọi thứ...

Sau một giấc ngủ sâu giữa cái lạnh của đại ngàn cạnh bếp lửa giữa nhà sàn, sớm mai ở Trà Linh lại… vắng mặt trời. Sương cứ chùng chình qua mái bếp, giăng đầy lên cỏ cây. Chẳng thấy gì ngoài màn sương đặc quánh. Giơ tay hứng giữa trời, những giọt sương li ti đọng đầy trong vốc tay, lạnh ngắt...

Du lịch, GO! - Theo Bùi Hữu (Sức Khỏe Đời Sống), CAND...